Weerzinwekkend Auschwitz
Een weerzinwekkende geschiedenis
Op een dag was er iemand die bedacht om een bepaalde groep mensen bij elkaar te verzamelen in een kamp: Een concentratiekamp. Iets wat op zich al niet te begrijpen is als je een trouwe aanhanger bent van de gedachte dat iedereen zo zijn rechten heeft. Hoe moet men dan ooit begrijpen dat de volgende stap een vernietigingskamp was voor deze zelfde groepering mensen?
Ik ben natuurlijk opgegroeid met deze verhalen in de geschiedenisboeken, en deed als kind trots mee als het doden-herdenking was.
Toen ik ouder werd begon ik pas te begrijpen wat ik herdacht. Ergens is er toch een vakje in mijn brein die sommige dingen weg kan stoppen als ik ze niet kan bevatten.
Eerder al in Terezin en nu in Auschwitz wordt de werkelijkheid toch wel hard: Het is gebeurd, we kunnen het niet ontkennen, toch blijft het een behoorlijke bittere pil om onder ogen te zien waartoe de mensheid in staat is.
De geschiedenis van Auschwitz
Medio augustus 1939 sloten Duitsland en Rusland een pact: Ze zouden beide Polen aanvallen en het land onderling verdelen. Begin September viel Duitsland als eerste aan, zo'n 2 weken later volgde Rusland. Het Verenigd Koninkrijk en Frankrijk verklaarden de oorlog aan Duitsland maar ondernamen geen directe actie. Het kostte de 2 grootmachten zo'n 4 weken om Polen in zijn geheel te bezetten en het land op te splitsen.
Zowel Hitler als Stalin geloofden dat een vreedzaam Europa alleen kon bestaan als elke nationaliteit binnen zijn eigen landsgrens bleef: Rusland voor de Russen, Duitsland voor de Duitsers, enz.. Zo werd afgesproken dat Duitse inwoners van het Russische deel moesten verhuizen naar het Duitse deel. De oorspronkelijke inwoners werden geconcentreerd in een deel van polen of werden afgevoerd om dwangarbeid te verrichten.
De plannen om de Duitse bevolking uit het Oosten te evacueren lagen er, toch leek Hitler niet zo'n haast te hebben. Hij riep zijn volk op om stand te houden en weerstand te bieden tegen de dwingende Russische macht.
Binnen het eerste half jaar van bezetting groeide de weerstand en het verzet onder de Poolse gemeenschap. Duitsland reageerde hierop door de verzetsstrijders en politieke tegenstanders op te pakken en op te sluiten. Omdat de aantallen vrij vlot opliepen werd er voor het eerst gespeculeerd over het bouwen van een concentratiekamp.
Heinrich Himmler, een leider van de SS, besloot om de gebieden tussen Krakau en Katowice te inspecteren om de bouwplannen te kunnen realiseren. In het plaatsje Oswiecim vond hij een legerkazerne met stenen barakken. Eind april 1940 gaf hij de opdracht om de kazerne om te bouwen tot concentratiekamp. Oswiecim (Auschwitz in het Duits) bood veel mogelijkheden door de goede treinverbinding van de dichtbij gelegen steden. Daarnaast was het een gebied vol met grondstoffen die de Nazi"s goed konden gebruiken en waren er voldoende huizen vrij om de nieuwe Duitse inwoners van een plekje te voorzien.
Begin 1941 kwam het eerste transport met 720 gevangenen binnen op het basiskamp. Binnen 1 jaar groeide dit aantal tot ruim 20.000 inwoners. Tot dusver werden er geen mensen vergast in Auschwitz. Wel werden er mensen doodgeschoten of op transport gezet naar Duitsland om daar vergast te worden. De meeste overlijdens ontstonden door mishandeling, verhongering en slechte hygiënische omstandigheden. De mensen die probeerden te vluchten werden doodgeschoten.
Die lente ging Himmler in overleg met grote bedrijven als IG-Farben en Krupp Stahl. Vanuit het kamp kon hij goedkope werkkrachten leveren en het gebied rondom het kamp bood voldoende grondstoffen om de productie draaiende te houden. Ook hier bood de goede trein-verbinding een voordeel voor de logistieke kant. Ten Oosten van Oswiecim begon men met de bouw van de fabrieken. Dit kamp werd later bekend als Auschwitz III Monowitz.
Medio 1941 kregen de Nazi's te maken met steeds meer Russische krijgsgevangenen. Himmler gaf de opdracht om het basiskamp uit te breiden in de Poolse stad Brzezinka, zo'n 3 kilometer verderop. Het kamp moest in de herfst klaar zijn voor 100.000 nieuwe gevangenen. Die zomer begonnen ze met het ontruimen van Brzezinka, zodat ze 175 hectare grond tot hun beschikking zouden hebben. Toen de Russische gevangen aankwamen was er nog maar weinig klaar, zij kregen de taak het kamp verder af te bouwen. Dit kamp werd later bekend als kamp Birkenau.
In september 1941 kwam waarnemend SS commandant Karl Fritsch met een idee om mensen 'efficiënt' uit de weg te ruimen. Hij introduceerde het middel Zyklon B, wat gebruikt werd om kleding te desinfecteren. In 1e instantie probeerde hij het uit op mensen in een niet luchtdichte ruimte, wat resulteerde in een lijdzame dood. Na deze observatie werden er meer proeven uitgevoerd die slaagden. Meteen werd er opdracht gegeven om 2 boerderijen om te bouwen tot gaskamers in Birkenau. Daarnaast werd er op het basiskamp en kamp Birkenau gestart met het bouwen van crematoria.
1 maart 1942 werd Birkenau geopend. Het was een startschot voor een geschiedenis vol ellende. Waar Treblinka en Betzec meer mensen 'opruimden' begon men in Auschwitz aan zijn inhaalslag. In het basiskamp en Auschtwitz III Monowitz verbleven met name gastarbeiders.
De bevrijding
In juli 1944 bereikte het Rode leger Wisla-Wisloka, zo'n 200 kilometer van Auschwitz. De overgebleven Nazi's bleven doorgaan met hun praktijken, in de hoop dat het tij zou keren. Op dat moment verbleven er nog ruim 100.000 mensen verdeeld over de 3 kampen. Himmler gaf de opdracht om zoveel mogelijk bewijs te vernietigen.
In november 1944 stopten de Duitsers met het vergassen van mensen. Ze maakten de gaskamers onklaar, ruimden de lijken en dempten de met as gevulde putten. Vele gevangen werden geëvacueerd, ze werden gedwongen om dieper het Duitse rijk in te lopen. Velen verloren hun leven tijdens deze dodenmars.
20 januari 1945 bliezen de Duitsers de crematoria op. De brokstukken liggen er nog steeds.
3 dagen later werd Kanada vernietigd en maakten veel SS'ers zich uit de voeten. Op 27 januari kwam het rode leger in Auschwitz aan. Ze troffen zo'n 7.500 uitgeputte, zieke gevangenen aan. De sterkere mensen verlieten meteen het kamp. Veel patiënten vertrokken pas na 4 maanden. Zij moesten weer normale hoeveelheden voedsel leren eten en aansterken/ genezen. Kinderen die het kamp overleefden werden in weeshuizen geplaatst. Het kamp is daarna nog een tijdje gebruikt om Duitse krijgsgevangen te bewaren.
De transporten naar Birkenau liepen anders af. Het valt te zien als een groot distributiecentrum: Mensen stapten uit de trein en werden gedwongen zich op te splitsen in 2 rijen. Daarna werden ze ontdaan van alles wat bruikbaar was voor de Nazi's.
Mijn gedachtegang zou ophouden bij bezittingen en andere goederen, maar de Duitsers hadden zelfs een doel voor menselijk haar: Dit was een prachtige basis voor hun textiel. Alles verdween naar "Kanada" waar het gesorteerd en opgeslagen werd.
Een aantal van deze mensen kon werken en werd naar het kamp gestuurd, de rest ging direct naar de gaskamer. Op ten duur besloten de Nazi's om de spoorlijnen vanuit Krakau door te trekken naar het vernietigingskamp om zo nog efficiënter te kunnen zijn.
Het is best bizar om al die vitrines te zien met schoenen, tassen, tandenborstels, menselijk haar, zyklon B blikjes, kunstbenen etc. Ergens wilde ik niet accepteren dat dit daadwerkelijk van al die slachtoffers afkomstig is. Ik was op de plaats waar het gebeurde en nog kon ik mij geen voorstelling maken van al het leed wat zich hier afspeelde.
De getallen
De schatting is dat er 1.3 miljoen mensen gedwongen verplaatst zijn naar Auschwitz. Hiervan verwacht men dat er 1.1 miljoen overleden zijn door vergassing, barre omstandigheden, marteling of medische experimenten. Alle gevangen waren Joods, Sinti, Roma, krijgsgevangen, verzetsstrijders of werkweigeraars. En dan te bedenken dat dit niet het enige kamp was binnen Europa.
In 1967 besloten vele Europese landen bij te dragen aan een monument in kamp Birkenau. Elk land schonk een plaat met daarop dezelfde tekst, elk in een verschillende taal:
"Laat deze plaats eeuwig een kreet van wanhoop zijn en een eeuwige waarschuwing aan de mensheid. Hier hebben de Nazi's omstreeks anderhalf miljoen mannen, vrouwen en kinderen vermoord, voornamelijk Joden uit verschillende landen. "